ئێران و یەکێتیی ئەورووپا لە ساڵانی ڕابردوودا بە هۆی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ و پشتیوانی لە گرووپە چەکدارەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گرژی و ئاڵۆزییان لە نێوانیاندا هەبووە.
لە ساڵی 2015 ڕێککەوتنی ئەتۆمی (JCPOA) لە نێوان ئێران و گروپی 5+1 واژۆ کرا، کە بووە هۆی کەمبوونەوەی سزاکان و زیادبوونی هاوکاری ئابووری. بەڵام کشانەوەی ئەمریکا لەم ڕێککەوتنە لە ساڵی ٢٠١٨ و گەڕانەوەی گەمارۆکان پەیوەندییەکانی بە توندی تێکدا.
ئانالینا بێربۆک، وەزیری دەرەوەی ئاڵمانیا ڕایگەیاند کە وڵاتەکەی ئامادەکاری بۆ سزا نوێیەکانی سەر ئێران دەکات. ئەم لێدوانانە ئیرادەی وڵاتانی ئورووپایی نیشان دەدەن بۆ گرتنەبەری ڕێبازێکی توندتر بەرامبەر بە ئێران.
هەروەها ئیسماعیل بێقایی کاردانەوەی توندی بەرامبەر ئەم هەڕەشەیانە نیشان دا و هۆشداری دا کە ئێران وەڵامی هەر کارێکی نەشیاوی دژ بە بەرژەوەندییەکانی دەداتەوە. ئەم کاردانەوەیانە دەتوانن ئاماژە بن بۆ ئەگەری زیادبوونی گرژی و ململانێ ئابوورییەکان.لە بەرامبەر "ئەگەری گەمارۆدانی هێڵەکانی کەشتیوانی لەلایەن یەکێتی ئەوروپا"، ئیسماعیل بێقایی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوە هۆشداریدا لەوەی ئێران "بەرامبەر" هەر "کارێکی نەشیاو" دژی بەرژەوەندییەکانی خۆی دەبێتەوە.
لەهەمان کاتدا ئەنالینا بێربوک وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا سزای زیاتری بۆ ئێران ڕاگەیاند. وه زیری ده ڕه وه ی ئه ڵمانیا ئه م سزایه ی به وه ڵامدانه وه بۆ "چالاکییه ناڤۆکییه کان و کرده وه کانی ناوچه یی" ئێران ناو برد. لە هەمان کاتدا، ئیسماعیل بێقایی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفرانسی ڕۆژنامەوانی هەفتانەی خۆیدا وتی: کردەی زیانبەخشی لایەنەکانی دیکە لە گەمارۆکانی کەرتە ئابوورییە جیاوازەکانی ئێران بێ وەڵام نابێت.
ئەمڕۆ وتەبێژی وەزارەتی دەرەوە هەڵوێستێکی هاوشێوەی وەزیری دەرەوە دووپاتکردەوە: "هەفتەی ڕابردوو باس لەوە کرا کە لەو دۆخەی دەسەڵاتدارانی ئۆکرانیا خۆیان دان بەوەدا دەنێن کە ئەو بانگەشانەی پەیوەستن بە گواستنەوەی مووشەکی بالیستیک لە ئێرانەوە بۆ... ڕووسیا ڕاست نەبوون، چاوەڕوان دەکرا دەسەڵاتدارانی ئەوروپا بە ڕێوشوێنە سزاکانی پێشوویاندا بچنەوە دژی ئێران کە لەسەر بنەمای ئەم ئیدیعایە بوون.
ئێاراقچی ئاماژەی بە هەڵوێستی ئۆکرانیا کرد و وتی، "سەرۆک زێلێنسکی بە شێوەیەکی شەخسی پشتڕاستی کردەوە کە هیچ مووشەکێکی بالیستی ئێرانی هەناردە نەکراوە بۆ ڕووسیا".
لە ئەمساڵدا یەکێتیی ئەورووپا هاوکات لەگەڵ ئەمریکا ڕایگەیاند کە هێڵە ئاسمانییەکانی ئێران لەوان ئێرانیر، ماهان و سەها (خزمەتگوزاری هەواڵگری ئاسمانی و پەیوەندییەکانی سوپا) دەخاتە لیستی گەمارۆکانی خۆیەوە بەهۆی هەناردەکردن و ڕادەستکردنی… موشەکی بالیستیک بۆ ڕووسیا.
پێشتر کیێڤ بە ڕوونی ڕایگەیاندبوو کە لە سەرەتای هێرشی سەر ئۆکرانیا، ڕووسیا بە گشتی هەشت هەزار و ٦٠٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کە لەلایەن ئێرانەوە دروستکراون بەکارهێناوە، کە بووەتە هۆی وێرانکاری و مردن. بەڵام ئێران چەندین جار ڕەتیکردووەتەوە کە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان یان مووشەکی بالیستیکی بۆ ڕووسیا بۆ شەڕکردن لەگەڵ ئۆکرانیا بنێرێت.باقایی: لە نیویۆرک ئەو بابەتانەی لەگەڵ ئەوروپا باسیان کرد "زۆر" بوون. سەرەڕای هۆشداریی چەندین جار لەلایەن ئێرانەوە بۆ یەکێتی ئەوروپا سەبارەت بە سزای زیاتر، ئەمڕۆ بەڕێز بێقایی وتی: لە پەراوێزی کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان لەگەڵ ئەوروپییەکان قسەمان کرد سەبارەت بەو بابەتانەی کە جێگەی نیگەرانی و جێگەی سەرنجی هەردوولا بوون. لەم دیدارەدا بەڕێز بێقایی جارێکی دیکە بەرنامەی ئەتۆمی ئێرانی بە "تەواو ئاشتیانە" ناوبرد.
ڕافائیل گرۆسی، بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی، لەم دواییانەدا سەردانی ئێرانی کرد و لەگەڵ سەرۆک کۆماری ئێران، مەسعوود مێزکیان کۆبووەوە. ناوبراو دوایین ڕاپۆرتی خۆی سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران پێشکەش بە دەستەی بەڕێوەبەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی کردووە ئەمڕۆ کۆبوونەوەی ئەنجومەنی پارێزگاران لە شاری ڤییەنای پایتەختی نەمسا دەستیپێکرد. وه زیری ده ڕه وه ی ئێران هۆشداری دا له ئه گه ڕ ده سته ی به ڕێوه به ڕی ئاژانسی نێوده وڵه تی ووزه ی ئه تۆمی بڕیارێک له دژی ئێران ده ڕبکات، ئێران ڕێوشوێنی نوێ ده گرێته به ڕ که "به دڵنیاییه وه دڵخۆشیان ناکات". لەگەڵ سەرکەوتنی دۆناڵد ترەمپ لە هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ئەمریکا، قسە و باسەکان لەسەر زیادبوونی گوشارە ئابووری و سیاسییەکان بۆ سەر ئێران هاتۆتە ئاراوە. ئه مه له کاتێکدایه که له چه ند ڕۆژی ڕابردوودا گرژیی نێوان ئێران و ئه ڵمانیا و یه کێتیی ئه ورووپا زیاتر بووه .
دوابەدوای لەسێدارەدانی جەمشید شەرمەهد، هاووڵاتییەکی ئێرانی-ئەڵمانی، هەموو کونسوڵخانەکانی ئێران لە ئەڵمانیا دادەخرێن، جارێکی دیکە ئەڵمانیا داوای لە هاووڵاتیانی وڵاتەکەی کرد کە گەشت بۆ ئێران نەکەن و داوای لە ئەڵمانییەکان کرد کە لە ئێرانن، ئەم وڵاتە بەجێبهێڵن.دەرەنجامەکان کاریگەری لەسەر ئابوری ئێران: گەمارۆ نوێیەکان دەتوانن گوشاری زیاتر بخەنە سەر ئابوری ئێران کە لە ئێستادا لەژێر کاریگەری گەمارۆکانی پێشوودایە.
کەمبوونەوەی هەناردەکردنی نەوت و سنووردارکردنی بازرگانی دەتوانێت ببێتە هۆی خراپتربوونی قەیرانی ئابووری و کۆمەڵایەتی لەو وڵاتەدا. کاریگەری لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان: زیادبوونی گرژییەکانی نێوان ئێران و یەکێتیی ئەورووپا ڕەنگە ببێتە هۆی دابڕانی زیاتری ئێران لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا. لەوانەیە وڵاتانی دیکەش بە هەمان شێوە پەیڕەو بکەن و سزاکان توندتر بکەنەوە.
کاریگەرییە ئەمنییەکان: کاردانەوەی دژە ئێران دەتوانێت ڕێوشوێنی سەربازی یان ئەمنی لەخۆ بگرێت کە ڕەنگە ببێتە هۆی نائارامی زیاتر لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئەمەش دەتوانێت کاریگەری لەسەر سەقامگیری ناوچەکە هەبێت و کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکانی ئێران لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ هەبێت. دانوستانەکانی داهاتوو: ئەگەری زۆرە ئەم گرژییانە کاریگەرییان لەسەر دانوستانە ئەتۆمی و دیپلۆماسییەکانی داهاتوو هەبێت. ڕەنگە وڵاتانی ئەورووپایی سزاکان بەکاربهێنن بۆ فشارخستنە سەر ئێران لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی، هاوکات ئێرانیش ڕەنگە هەوڵی فشارخستنە سەر مێزی دانوستان بدات بە هەڕەشەکانی. ئاڵۆزییەکانی ئەم دواییەی نێوان ئێران و یەکێتیی ئەورووپا نوێنەرایەتی سووڕێکی خراپەکاری کردەی تۆڵەسەندنەوە دەکەن کە دەتوانێ قەیرانی زیاتری لێ بکەوێتەوە. پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەدوای چارەسەری دیپلۆماسیدا بگەڕێت بۆ ئەوەی ڕێگری لە پەرەسەندنی گرژییەکان بکات و بەرەو چارەسەری ئاشتیانەی کێشەکان هەنگاو بنێت.
سەرچاوەکان/بی بی سی فارسی
0
0